Çocuklarla kurulması gereken iletişim yolları

Sınır koyma; ebeveynlerin bir kural ve beklentiyi öğretebilmek için kullandıkları sürece denir. Çocuklar yaşadıkları ortamın kurallarını anlamayı isterler. Kendilerinden ne beklendiğini, kontrolün kimde olduğunu, ne kadar ileri gidebileceklerini ve fazla ileri gittiklerinde neler olacağını bilmek isterler. Günümüzde ebeveynlerin çoğu, çocuklarının yanlış davranışlarını durdurmak için yanlış sinyaller göndermektedir. Dur işaretinin gerçekten durmayı zorunlu kılmadığını, ‘hayır’ların aslında ‘evet’ ya da ‘olabilir’ anlamına geldiğini göremezler. Çoğu durumda sorun, sınırlar konusunda net olmayan iletişimden kaynaklanır. ‘Oynamadan önce odanı temizle!’ dediğimizde sözlerimiz davranışlarımızla uyuşmuyorsa ve çocuk odasını temizlemeden oyuna gidiyor, onun görevini anne yapıyorsa çocuk, koymak istediğimiz kural ve ondan beklediğimiz şey hakkında belirsiz, karmaşık bir mesaj almış olur. Sözlerimiz, ‘odanı temizle’ derken davranışımız, ‘odanı temizlemesen de olur’ demektir.

Arkadaşına vurduğu için okuldan eve gönderilen 9 yaşındaki çocuğu düşünelim. Babası ona uzun uzun nutuk çekiyor ve sonunda bir tokat atıyor. Çocuk babasının kuralını nasıl algılamıştır? Babası sözleriyle ‘okulda söz dinlemelisin’ diyor ama dayak atarak 'vurmak sorunları çözer' mesajını vermiş oluyor. Bu durumda çocuk artık bir sorunla karşılaştığında problemini nasıl çözmeye kalkacaktır? Elbette ona öğretilen yöntemle. Bu nedenle sınır koymaya çalışırken sözlü, sözsüz ve davranış olarak vermeye çalıştığımız mesajlarda tutarlılık, aynılık ve doğru model olabilmek çok önemlidir. Ev içerisinde sınırlarını bilmeyen bir çocuk toplum içerisinde de sınırlarını bilmekte zorluklar çekebilir ve uyum sağlamada zorlanabilir. Başkaları ile kuracağı ilişkilerde kendi sınırlarının aşılmasına izin verebilir ya da arkadaşlarının sınırlarını aşabilir.

Peki Sınırları Belirlerken Nelere Dikkat Etmeliyiz?

1- Mesajı davranış üzerinde yoğunlaştırın

• Asıl amaç, onaylanmayan davranışı reddetmektir; o davranışta bulunan çocuğu değil. Bu yüzden vereceğimiz mesaj davranışı düzeltmeye yönelik olmalıdır. Tavır, duygular ya da çocuğun değerine vurgu yapılmamalıdır.
•  

2- Açık, anlaşılır ve kesin olun

• Sınır koyan kesin bir mesaj, çocuktan ne yapmasını istediğinizi açık ve anlaşılır biçimde belirtir. Ne kadar az konuşursanız o kadar net olursunuz.
•  
• ‘Oyuncaklarını güzel topla.’ yerine ‘Oyuncaklarını yerden alıp buradaki sepete koy!’
•  

3- Normal ses tonunuzla konuşun

• Mesajınızı vermenin en iyi yolu, kararlı ve normal bir ses tonuyla konuşmaktır.
•  
• Kesin sınırlar sert bir sesle belirtilmemelidir. Çocuğu ikna etmek için bağırmaya gerek yoktur. Davranışlar, sözlerden daha etkilidir.
•  

4- Gerekli durumlarda sonuçları belirleyin

• Çocuklar sınırlarınızı zorluyor, kurallarınıza uymuyorsa onlara katlanacakları sonuçları anlatmanız gerekir. Bu bir tehdit değildir.
•  
• ‘Oyuncağınla arkadaşına vurma yoksa elinden alırım’. Sınırı zorlamak isteyebilir, o zaman da davranışsal adıma geçerek sözünüzün arkasında durmalı ve oyuncağı elinden almalısınız. Birkaç kez aynı şeyi yaşadıktan sonra çocuğunuz sizin ciddi olduğunuzu anlayacaktır.
•  

5- Sözlerinizi davranışlarınızla destekleyin

• Sözleriniz, mesajınızın sadece bir bölümünü oluşturur. Pek çok durumda sadece sözlü mesaj yeterli olabilir; ancak en açık mesaj bile davranışlarla desteklenmediği sürece etkisiz kalabilir.
•  
• ‘Oyuncaklarını toplamadan çizgi film izlemek yok.’ dersek ama izlemesine izin verirsek bir dahaki sefere sözlerimizi ciddiye alırlar mı? Elbette ki almazlar. Sözlerin, davranışlarla desteklendiği sürece inanılır olduğunu onlar da bilirler.

Güzey CAMCI

Uzman Psikolog